„Ta bazylika to perła naszej diecezji. Tu, w Olkuszu rozwijała się wspaniała historia. Wszystkie zabytki, jakie zostały odkryte w tej świątyni pokazują nie tylko historię miasta, ale także wartości chrześcijańskie, zawsze bliskie jego mieszkańcom. Olkusz to miasto królewskie. Niech króluje tu mądrość, pracowitość i wiara” – mówił 13 stycznia 2002 roku, podczas uroczystości ogłoszenia nadania tytułu bazyliki mniejszej ówczesnemu Kościołowi św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu, bp. Adam Śmigielski.
Uroczystej mszy świętej, w czasie której w świątyni odsłonięto tablicę upamiętniającą to wydarzenie, przewodniczył nuncjusz apostolski abp. Józef Kowalczyk. Wzięli w niej także udział arcybiskupi Stanisław Nowak i Stanisław Szymecki, biskupi Adam Śmigielski, Marian Florczyk i Piotr Skucha, proboszcz ks. Stefan Rogula i ponad dwudziestu księży.
Bazylika to kościół, który otrzymał swoją godność w wyniku papieskiego nadania albo posiada ją od niepamiętnych czasów. Nazwa ta pochodzi od greckiego słowa bazylikos, oznaczającego królewski. Ze względu na swoją wyjątkową rolę w życiu liturgicznym i pastoralnym, bazyliki wyróżniają się wśród innych kościołów i cieszą wyjątkowymi przywilejami. Dzielone są na mniejsze i większe, nazywane też patriarchalnymi. Bazylik większych jest tylko siedem na całym świecie: pięć w Rzymie oraz dwie w Asyżu.
Bazylika mniejsza to z kolei tytuł honorowy, nadawany kościołom wyróżniającym się wartością zabytkową, liturgiczną, pielgrzymkową oraz duszpasterską przez papieża lub w drodze prawa zwyczajowego. Od 1836 roku przysługuje on również kościołom kolegiackim w konsekwencji przeniesienia przez Kongregację Obrzędów przywilejów tych kościołów na bazyliki mniejsze. Kongregacja ustaliła ponadto warunki, jakie musi spełniać świątynia, by otrzymać ten tytuł.
Dokument nadający tytuł bazyliki mniejszej olkuskiej parafii został wydany już 10 października 2001 roku przez Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w Watykanie, co zostało potwierdzone przez papieża Benedykta XVI 30 listopada 2009 roku. Starania w tym celu, z inspiracji księdza proboszcza Stefana Roguli, prowadził biskup Adam Śmigielski z poparciem Krajowej Konferencji Biskupów.
Pierwszy zapis o Parafii Olkuskiej pochodzi z 1184 roku, natomiast wzmianki, o których z całą pewnością możemy powiedzieć, że dotyczącą Kościoła św. Andrzeja w Olkuszu, datowane są na 1317 rok. Najważniejszymi zabytkami znajdującymi się w naszej świątyni są wyjątkowe w skali światowej i zarazem najstarsze organy renesansowe w Polsce autorstwa Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego (1611-1633) oraz poliptyk olkuski z 1485 roku.
